Ίδρυση: Μέσα 14ου αιώνα
Ιδρυτής: Μοναχός Διονύσιος
Εορτάζει: 24 Ιουνίου
Bιβλιοθήκη: 804 χειρόγραφα
Συλλογή: Πέντε εικόνες της Μεγάλης Δέησης (1542μ.Χ.)
Μονή Διονυσίου (ελληνική, κοινόβια Μονή, γιορτάζει τη Γέννηση του Ιωάννου του Προδρόμου στις 24 Ιουνίου).
Βρίσκεται στη ΝΔ παραλία της χερσονήσου, ανάμεσα στη Μονή Γρηγορίου και στη Μονή Αγίου Παύλου, χτισμένη σε απόκρημνο βράχο ύψους 80 μέτρων. Ιδρύθηκε στα μέσα του 14ου αιώνα με προσωπικά έξοδα του Διονυσίου από την Κορυτσά και ονομάστηκε Νέα Πέτρα. Λίγο αργότερα (1375), ο Αλέξιος Γ΄ Κομνηνός εξέδωσε χρυσόβουλο και παραχώρησε μεγάλα χρηματικά ποσά για να ολοκληρωθούν οι οικοδομικές εργασίες, και για το λόγο αυτό μετονομάστηκε σε Μονή του Μεγάλου Κομνηνού.
Την πλούσια αυτή αυτοκρατορική ενίσχυση πέτυχε ο Διονύσιος με τη μεσολάβηση του αδελφού του Θεοδοσίου, ο οποίος όντας ηγούμενος στη Μονή Φιλοθέου, αιχμαλωτίστηκε από πειρατές, πουλήθηκε δούλος στην Προύσσα και αργότερα αναδείχθηκε μητροπολίτης Τραπεζούντας. Κατά την απουσία του Διονυσίου στην Τραπεζούντα, οι πειρατές κατέστρεψαν τη Μονή, η οποία όμως σύντομα ανοικοδομήθηκε. Τη Μονή ευεργέτησαν και οι Παλαιολόγοι και αργότερα το 16ο αιώνα, οι ηγεμόνες της Μολδοβλαχίας. Το 1535 η Μονή καταστράφηκε πάλι από πυρκαγιά και αμέσως μετά ανοικοδομήθηκε από τον ηγεμόνα Ιωάννη Πέτρο. Τόσο στο 16ο αιώνα όσο και στο 17ο αιώνα γνώρισε ιδιαίτερη ακμή και κατέλαβε στην ιεραρχία την 5η θέση που ως τότε κατείχε η Μονή Ξηροποτάμου και τη θέση αυτή τη διατηρεί μέχρι σήμερα. Το 1805, επί πατριαρχίας Καλλίνικου, επανήλθε στον κοινοβιακό τρόπο ζωής. Το καθολικό τοιχογραφήθηκε το 1547. Μέσα σε αυτό εκτός των άλλων λειψάνων, φυλάγεται και η λειψανοθήκη του Αγίου Νήφωνος, δώρο του ηγεμόνα Νεάγκου. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο φιλοξενεί στο πίσω μέρος πέντε εικόνες της Μεγάλης Δέησης, έργα του Κρητικού ζωγράφου Ευφρόσυνου (1542). Υπάρχει ακόμη μια σειρά από ενδιαφέρουσες φορητές εικόνες από το 14ο αιώνα και εξής. Η τράπεζα, ενσωματωμένη στην πτέρυγα των κελιών, σώζει τοιχογραφίες του 1603, που έγιναν από τους ζωγράφους Δανιήλ και Μερκούριο. Πολύ γνωστές είναι οι σκηνές της Αποκαλύψεως, οι οποίες έδωσαν τελευταία αφορμή για περίεργους συσχετισμούς με τον άγνωστο κόσμο του σύμπαντος. Η πλούσια βιβλιοθήκη περιέχει 804 χειρόγραφα, από τα οποία ξεχωρίζει ιδιαίτερα το Ευαγγελιστάριο 587 με τις περίφημες μικρογραφίες από τη ζωή του Χριστού (11ος αιώνας). Πρόσφατα η Μονή «δυνάμωσε» με την προσέλκυση μιας ομάδας μοναχών με επικεφαλής το γέροντα Χαράλαμπο Μπουραζέρη. Συνολικά ο αριθμός των μοναχών φτάνει σήμερα τους 45. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα τοιχογραφημένα παρεκκλήσια στο κτιριακό συγκρότημα που βρίσκεται στη Μονή (Παναγίας, Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, Αγίου Νικολάου, Αγίου Γεωργίου, Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Αγίων Αναργύρων, Αρχαγγέλων και Αγίων Πάντων. Το τελευταίο είναι σήμερα κατεστραμμένο, αλλά διατηρήθηκαν λίγες τοιχογραφίες του στο βόρειο τοίχο της βόρειας πλευράς στη Μονή).
