Ίδρυση: Τέλος 10ου αιώνα
Ιδρυτής: Όσιος Φιλόθεος
Εορτάζει: 25 Μαρτίου
Bιβλιοθήκη: 250 χειρόγραφα
Συλλογή: Η αμφιπρόσωπη εικόνα της Βρεφοκρατούσας Θεοτόκου, με την Σταύρωση στο πίσω μέρος
Μονή Φιλοθέου (ελληνική, κοινόβια Μονή, γιορτάζει τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου στις 25 Μαρτίου).
Βρίσκεται κοντά στη Μονή Φιλοθέου και στη Μονή Ιβήρων. Η ίδρυσή της τοποθετείται στο 10ο αιώνα είναι όμως άγνωστο το πότε συστάθηκε.
Για πρώτη φορά εμφανίζεται σε έγγραφο του 1015 όπου υπογράφει ο ηγούμενός της Γεώργιος ενώ η παράδοση θεωρεί ιδρυτή της τον όσιο Φιλόθεο σύγχρονο του Αγίου Αθανασίου από τη Μονή Λαύρας. Ευεργέτης στη Μονή θεωρούνται οι Παλαιολόγοι και ο κράλης της Σερβίας Στέφανος Δουσάν, και είναι βέβαιο ότι για ορισμένο χρόνο κατοίκησαν στη Μονή Σέρβοι και Βούλγαροι μοναχοί. Το 1492 αναφέρεται ότι ανακαίνισαν τη Μονή οι ηγεμόνες της Ιβηρίας Λεόντιος και Αλέξανδρος, ενώ το 1500 ο άγιος Διονύσιος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Μονή πιεζόμενος από τους μη έλληνες μοναχούς και ίδρυσε στον Όλυμπο τη Μονή της Αγίας Τριάδας. Το 1533 πούλησε η Μονή στο Γρηγόριο Γηρομεριάτη την έρημη τότε Μονή του Σταυρονικήτα, με σκοπό να την ανακαινίσει. Το 1871 η Μονή κάηκε ολόκληρη, εκτός από το καθολικό και τη βιβλιοθήκη, αλλά αμέσως μετά άρχισε η ανοικοδόμησή της, η οποία σύντομα ολοκληρώθηκε με εξαίρεση ένα τμήμα της βόρειας πλευράς, που και σήμερα παραμένει ακόμη άχτιστο. Το καθολικό χτίστηκε το 1745 στη θέση παλαιότερου ναού και ακολουθεί στην αρχιτεκτονική του μορφή τον καθιερωμένο αγιορείτικο τύπο. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι το παλαιότερο καθολικό, όπως τουλάχιστον μας είναι γνωστό από τα σχέδια του Ρώσου περιηγητή Μπάρσκυ είχε διαφορετική μορφή. Τα σχέδια έγιναν δυο χρόνια πριν από την ανοικοδόμηση του σημερινού καθολικού και αυτό δημιουργεί αμφιβολίες στην υπόθεση πολλών ερευνητών ότι το παλαιό είχε ήδη καταρρεύσει. Περισσότερο πιθανό φαίνεται ότι οι πατέρες έχτισαν το ναό παρακινούμενοι από το γενικό ανακαινιστικό πνεύμα που επικρατούσε στον ’γιον Όρος αυτή την εποχή και την οικονομική ευρωστία στην οποία βρισκόταν η Μονή από χρήματα που περισυλλέγονταν στη Ρωσία και στη Μολδοβλαχία. Ο πύργος του κωδωνοστασίου χτίστηκε το 1764 και την ίδια εποχή προστέθηκαν και τα δυο παρεκκλήσια των Αρχαγγέλων και του Προδρόμου στα πλάγια της λιτής. Η τοιχογράφηση του ναού ανήκει στην ίδια εποχή. Η τράπεζα, ενσωματωμένη στη δυτική πτέρυγα απέναντι από το καθολικό, διατηρεί την τοιχογράφηση του 16ου αιώνα. Η εγκατάλειψη όμως του κτιρίου και η φθορά του από τις καιρικές συνθήκες σε κάποια εποχή έχει δημιουργήσει προβλήματα. Οι τοιχογραφίες σήμερα καλύπτονται από στρώμα κάπνας και αλάτων αλλά ο καθαρισμός τους έχει ήδη αρχίσει. Η βιβλιοθήκη στεγάζεται σήμερα σε ειδικό διαμέρισμα της ανατολικής πτέρυγας. Ωστόσο, η σωτηρία της από την πυρκαγιά του 1871 επιβεβαιώνει την άποψη ότι παλαιότερα φυλαγόταν στο υπερώο της λιτής του καθολικού, όπου το 1978 βρέθηκαν σε κρύπτη χειρόγραφα και άλλα κειμήλια. Σήμερα η βιβλιοθήκη περιλαμβάνει 250 περίπου χειρόγραφα και καθημερινά πλουτίζεται με νέα βιβλία. Από τα κειμήλια που υπάρχουν στη Μονή ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αμφιπρόσωπη εικόνα της Θεοτόκου Βρεφοκρατούσας με τη Σταύρωση στο πίσω μέρος, που καθαρίστηκε τελευταία από την αρχαιολογική υπηρεσία. Παρεκκλήσια μέσα στη Μονή υπάρχουν 6. Η Μονή μετατράπηκε σε κοινόβια το 1973 και κατοικείται σήμερα από 50 μοναχούς.
