Γεννήθηκε το 330 στην Καισάρεια της Καππαδοκίας της Μικράς Ασίας. Ήταν το δεύτερο παιδί της αγίας πολύτεκνης οικογένειας του Βασιλείου και της Εμμέλειας. ήταν πραγματικά αγία οικογένεια, διότι τα πέντε από τα εννέα παιδιά της, αναδείχθηκαν Άγιοι της Εκκλησίας μας. (Βασίλειος Καισαρείας, Γρηγόριος Νύσσης, Πέτρος Σεβαστείας, Ναυκράτιος, Μακρίνα). 0 Βασίλειος σπούδασε στην ΑΘήνα, μόνασε στον Πόντο, και έγινε επίσκοπος Καισαρείας το 370. Έχτισε τη «Βασιλειάδα», ένα τεράστιο πρωτοποριακό συγκρότημα ευαγών ιδρυμάτων. Συνέγραψε τα «Ασκητικά», ομιλίες στην «Εξαήμερο» «Θεία Λειτουργία» (η οποία φέρει το όνομά του και τελείται 10 φορές το χρόνο) και άλλα πολλά.
«0 λόγος του επιδρούσε σαν βροντή, γιατί ο βίος του έλαμπε σαν αστραπή», γράφει ο επιστήθιος φίλος του Γρηγόριος ο Θεολόγος και γι ‘ αυτό «λαλών εναντίον βασιλέων ουκ ησχύνετο». Να δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα της συμπεριφοράς του έναντι της πολιτικής εξουσίας.
Το 371 ο αρειανόφιλος αυτοκράτορας Ουάλης, έκανε Τα πάντα για να εξαπλώσει και να στερεώσει την αίρεση του Αρείου σ’ όλο το βασίλειό του. Οι περισσότεροι των υπηκόων του, είτε με διωγμούς, είτε με δημεύσεις περιουσιών, είτε με βασανιστήρια και με Θανατώσεις, υποτάσσονται στη Θέλησή του. Μόνος ανυπότακτος ο επίσκοπος Καισαρείας. 0 Ουάλης στέλνει εναντίον του τον έπαρχο Μόδεστο για να τον συνετήσει. – Πώς τολμάς Βασίλειε, του λέει άγρια ο Μόδεστος, να αντιτάσσεσαι στις βασιλικές διαταγές; Πώς τολμάς να περιφρονείς τον αυτοκράτορα; Μόνο εσύ αντιδράς! Ποιός νομίζεις ότι είσαι; – Βασίλειος: Για ποιό πράγμα με κατηγορείς, Έπαρχε; – Μόδεστος: Για το ότι δεν ακολουθείς την πίστη του Βασιλιά!
– Βασίλειος: 0 βασιλιάς δεν έχει τη σωστή πίστη! Πιστεύει πως ο Υιός του Θεού είναι ένα κτίσμα, ένα δημιούργημα, ένα κατασκεύασμα του Θεού και όχι Θεός αληθινός, όπως εγώ τον προσκυνώ. – Μόδεστος: Και εμείς δηλαδή, που ακολουθούμε την πίστη του αυτοκράτορα, τι είμαστε; – Βασίλειος: Αιρετικοί! – Μόδεστος: Γιατί μιλάς έτσι Βασίλειε; Δεν Θα ήταν καλύτερα για σένα να ήσουν μαζί μας; Δεν Θα προτιμούσες να μας έχεις φίλους σου; – Βασίλειος: Σαν χριστιανός προτιμώ να έχω φίλους που να είναι πρώτα και πάνω απ’ όλα χριστιανοί. Το αν έχουν ή όχι αξιώματα μ ΄αφήνει αδιάφορο. – Μόδεστος: Μα δεν φοβάσαι λοιπόν τη δύναμη της εξουσίας μου; – Βασίλειος: Τι να φοβηθώ; Δημεύσεις περιουσίας; Δεν έχω τίποτα που να μου ανήκει. Εξορία; «Του Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής». Βασανιστήρια; Το ασθενικό μου κορμί Θα υποκύψει αμέσως. Θάνατο; Αυτόν ποθώ κι εγώ, για να ενωθώ το συντομότερο με το Θεό μου! – Μόδεστος: Ποτέ κανείς Βασίλειε, δεν μου μίλησε με τόσο Θάρρος. – Βασίλειος: Ναι, γιατί ποτέ δε συνάντησες αληθινό επίσκοπο! του απαντάει θαρρετά ο Βασίλειος «Μεγαλειότατε, ηττηθήκαμε!» ομολόγησε αργότερα στον Ουάλη, ο έπαρχος Μόδεστος.
‘Όταν δε κάποια άλλη στιγμή ο αυτοκράτορας Ιουλιανός περνούσε από την Καισάρεια, ο Βασίλειος πήγε να τον προϋπαντήσει. Μη έχοντας όμως κάτι πολύτιμο να του προσφέρει, του έδωσε, όπως του ζήτησε ο Βασιλιάς, τρία ψωμιά κριθαρένια, από εκεί να που τρεφόταν ο Άγιος. 0 Ιουλιανός διέταξε να τον ανταμείψουν, δίνοντάς του χορτάρι από το χωράφι. Βλέποντας ο Άγιος να περιφρονείται το δώρο που πρόσφερε κατ’ αυτόν τον τρόπο είπε:»Εγώ βασιλιά, όπως μου ζήτησες, σου πρόσφερα από εκείνο που τρώω, για να ζήσω. Εσύ δε πάλι, μου ανταποδίδεις το δώρο, προσφέροντάς μου από εκείνο που εσύ τρως». 0 Ιουλιανός οργισμένος από αυτή την απάντηση, ορκίστηκε να κάψει την Καισάρεια, όμως δεν πρόλαβε να πραγματοποιήσει την απειλή του, γιατί Θείω Θελήματι, φονεύθηκε από τον Άγιο Μερκούριο.
Με τέτοιο Θάρρος, με τέτοια παρρησία, στάθηκε, μίλησε, συμπεριφέρθηκε έναντι των αρχόντων ο Άγιος.
0 Μέγας Βασίλειος πέθανε προφέροντας τις λέξεις: «εις χείρα Σου παραθήσομαι το πνεύμα μου», την 1η Iανουαρίου 379, σε ηλικία 49 μόνον ετών.
