Ἐπειδὴ ὡμιλήσαμεν περὶ μετανοίας ἐτονίσαμεν ἰδιαιτέρως ἓν ἐκ τῶν τρομερωτέρων παθῶν τῆς τελείας παραμορφώσεως διὰ νὰ ἀποδείξωμεν ὅτι ἡ μετάνοια εἶναι τὸ ἀπαραίτητον στοιχεῖον τῆς ἰάσεως καὶ σωτηρίας διὰ τῆς χάριτος τοῦ Χριστοῦ. Ὅταν τὸ πάθος ἐπικρατήσῃ, ἐμποδίζει τὴν θείαν χάριν νὰ παραμείνῃ εἰς τὸν ἄνθρωπον, διότι ὡς παράλογον καὶ παρὰ φύσιν εἶναι ἡ πρακτικὴ οὐσία τῆς ἁμαρτίας, καὶ γνωρίζομεν ὅτι «ἐν σώματι καταχρέῳ ἁμαρτίας Θεὸς οὐκ εἰσελεύσεται»(( Βλ. Σοφ. Σολ. 1, 4.)). Ἡ ὑπερηφάνεια ὅμως δὲν εἶναι τὸ ἀπὸ μέρους κακόν, ἀλλὰ ἡ ὁριστικὴ πανωλεθρία τῆς συνολικῆς διαστροφῆς καὶ παραμορφώσεως, ἡ ὁποία ἀφανίζει τὴν εἰκόνα καὶ αὐτὴν τὴν φύσιν. Ἰδοὺ δὲ ὡς παράδειγμα ὁ ἐπινοήσας καὶ ἐφαρμόσας αὐτὴν σατανᾶς.
Σῶσον ἡμᾶς, Κύριε ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστέ, ἡ μόνιμος σωτηρία ἐκ τοῦ ὀλέθρου τούτου καὶ δὸς ἡμῖν φρόνημα ταπεινόν, κατὰ τὸν ἴδιόν σου χαρακτῆρα, ὅτι σοῦ ἐστιν ἡ βασιλεία καὶ ἡ δύναμις καὶ ἡ ἐξουσία εἰς τοὺς αἰῶνας.
Ὁ Προφητάναξ Δαυῒδ ὑποδεικνύων εἰς ἡμᾶς τὸν κίνδυνον ἀναφέρει ὅτι «Κύριος διεσκόρπισεν ὀστᾶ ἀνθρωπαρέσκων»(( Ψαλμ. 52, 5.)). Περὶ μετανοίας ὁ λόγος μας καὶ ἑπόμενον ἦτο νὰ ἐντοπίζωμεν τὰ αἴτια τῆς ἁμαρτωλότητος, δηλαδὴ τὰ πάθη μὲ κορυφαῖον τὸν ἐγωισμόν. Αὐτὸς καὶ μόνος ἀποτελεῖ ὅλον τὸ σύνταγμα τῆς παρὰ φύσιν ζωῆς. Διὰ τῆς θεοπρεποῦς του σοφίας ὁ Κύριος ἀνέτρεψε τὴν διεστραμμένην λειτουργίαν τῶν αἰτίων τῆς ἁμαρτίας, τοποθετήσας ὡς κατάλληλον φάρμακον εἰς ἑκάστην πληγὴν τὰς ἀρετάς. «Μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι»(( Ματ. 5, 3.)) ἔναντι τοῦ θυμοῦ καὶ τῆς ὀργῆς, «μακάριοι οἱ πενθοῦντες»(( Ματ. 5, 4.)), τὸ λύτρον καὶ ἡ ἐξαγορὰ τοῦ φαύλου καὶ σπατάλου προτέρου ἁμαρτωλοῦ βίου μας, «μακάριοι οἱ ἐλεήμονες»(( Ματ. 5, 7.)) διὰ τὸν τρομερὸν ᾅδην τῆς ἀπληστίας καὶ τῆς σκληρότητος· «μακάριοι οἱ καθαροὶ τῇ καρδίᾳ»(( Ματ. 5, 8.)) ἔναντι τῆς περιεκτικῆς ἀνηθικότητος καὶ διεφθαρμένης ζωῆς· «μακάριοι οἱ εἰρηνοποιοὶ ὅτι αὐτοὶ υἱοὶ Θεοῦ κληθήσονται»(( Ματ. 5, 9.)) μόνον του ἑρμηνεύει τὸ ἀντίκρυσμα καὶ τὴν ἀντιμισθίαν του, «μακάριοί ἐστε ὅταν ὀνειδίσωσιν ὑμᾶς καὶ διώξωσι καὶ εἴπωσι πᾶν πονηρὸν ῆμα καθ᾿ ὑμῶν ψευδόμενοι»(( Ματ. 5, 11.)), ἡ ἄγκυρα τῆς ἐλπίδος καὶ παρηγορίας εἰς τὴν ὁμολογιακήν μας ἀποστολὴν διότι ἐφ᾿ ὅσον «ἐμὲ ἐδίωξαν, λέγει ὁ Κύριός μας, καὶ ὑμᾶς διώξουσι»(( Ἰω. 15, 20.)) καὶ κακοποιήσουσι, καὶ ἐπὶ πᾶσι τούτοις «χαίρετε καὶ ἀγαλλιᾶσθε ὅτι ὁ μισθὸς ὑμῶν πολὺς ἐν τοῖς οὐρανοῖς»(( Ματ. 5, 12.)).
Τώρα «τίς σοφὸς καὶ φυλάξει ταῦτα καὶ συνήσει τὰς ἐλέη τοῦ Κυρίου»(( Ψαλμ. 106, 43.)); Ὁ Κύριος μέσῳ αὐτῶν τῶν ὑποδείξεών του ἐχάραξε τὸν ἀληθινὸν δρόμον μας εἰς τὴν γῆν καὶ πάντες πλέον γνωρίζουν ποῦ ὑπάγουν. Αὐτὸ εἶναι τὸ καθῆκον τῆς μετανοίας πρακτικῶς διότι εὑρισκόμεθα τηροῦντες τοὺς λόγους του καὶ ἄρα εἴμεθα εἰς τὴν σφαῖραν τῆς ἀγάπης του. «Ὁ ἔχων τὰς ἐντολάς μου καὶ τηρῶν αὐτάς, ἐκεῖνός ἐστιν ὁ ἀγαπῶν με»(( Ἰω. 14, 21.)). Ἐφ᾿ὅσον «οὐδὲν συγκεκαλυμμένον ἐστὶν ὃ οὐκ ἀποκαλυφθήσεται, καὶ κρυπτὸν ὃ οὐ γνωσθήσεται»(( Λουκ. 12, 2.)) αὐξάνει τὸ καθῆκον μας περισσότερον, διότι εἰς τὸ τέρμα τῆς ἐξόδου μας θὰ φέρωμεν κεχαραγμένην ὅλην μας τὴν ζωὴν καὶ ἀναστροφὴν εἴτε καλὴν εἴτε πονηράν. «Ἕκαστος δὲ βλεπέτω πῶς ἐποικοδομεῖ (( Α΄ Κορ. 3, 10.))… ἑκάστου τὸ ἔργον φανερὸν γενήσεται· ἡ γὰρ ἡμέρα δηλώσει· ὅτι ἐν πυρὶ ἀποκαλύπτεται· καὶ ἑκάστου τὸ ἔργον ὁποῖόν ἐστι τὸ πῦρ δοκιμάσει»(( Α΄ Κορ. 3, 13.)). Ὅλη ἡ ἐπιγεία ζωή μας ἀπὸ τῆς γεννήσεως ἕως τοῦ τάφου, θὰ παρουσιασθῇ εἰς τὸ παγκόσμιον θέατρον τῆς κρίσεως ἄνευ περικαλύμματος ἐκτὸς ἐὰν ἡ εἰλικρινὴς μετάνοια μετέβαλε τὴν παραμόρφωσιν τῆς προτέρας ἁμαρτωλότητος. Μόνον διὰ τοῦ νόμου τοῦ Πνεύματος τῆς ζωῆς ἐν Χριστῷ ἠλευθερώθησαν ἀπὸ τοῦ νόμου τῆς ἁμαρτίας καὶ τοῦ θανάτου, ὅσοι «πνεύματι Θεοῦ ἄγονται» καὶ εἶναι «υἱοὶ Θεοῦ»(( Ῥωμ. 8, 14.)). Διὰ τῆς μετανοίας μεταφερόμεθα εἰς ἄλλην σφαῖραν σκέψεων διότι ἀνταλλάσσομεν τὴν παλαιὰν μορφὴν καὶ εἰκόνα τοῦ χοϊκοῦ διὰ τῆς εἰκόνος τοῦ ἐπουρανίου, ὥστε νὰ «καταποθῇ τὸ θνητὸν ὑπὸ τῆς ζωῆς». Τὸ βάπτισμα τῆς μετανοίας μᾶς μετέστησεν εἰς τὸν ἐνάρετον βίον καὶ καθὼς «παρεστήσαμεν τὰ μέλη ἡμῶν δοῦλα τῇ ἀκαθαρσίᾳ καὶ τῇ ἀνομίᾳ εἰς τὴν ἀνομίαν, οὕτω νῦν παραστήσωμεν τὰ μέλη ἡμῶν δοῦλα τῇ δικαιοσύνῃ εἰς ἁγιασμόν»(( Ῥωμ. 6, 19.)). Ἀπόδειξις τούτου εἶναι ἡ κλῖμαξ τῶν ἀρετῶν ἡ ὁποία ἀποτελεῖ πλέον τὸ κύριόν μας καθῆκον. «Ἔκκλινον ἀπὸ κακοῦ καὶ ποίησον ἀγαθόν»(( Ψαλμ. 13, 15.)), εἶναι τρόπον τινὰ ἡ πρώτη βαθμὶς τῆς μετανοίας. Ἡ ἀρχὴ κάθε ἐναρέτου πράξεως εἶναι ὁ φόβος τοῦ Θεοῦ, ὁ ὁποῖος ὅπως προανεφέρομεν ἀποτελεῖ γέννημα τῆς πίστεως. Τὰ πρῶτα ἰδιώματα τῆς ἐργασίας αὐτῆς εἶναι ἡ ἀφύπνισις τοῦ νοῦ εἰς τὴν μνήμην τοῦ Θεοῦ καὶ ἡ ἀποστροφὴ τῶν παλαιῶν ἐνθυμίσεων, αἱ ὁποῖαι ἀνεμίχθησαν μετὰ τῶν αἰτίων τῆς ἁμαρτίας. Ἐὰν κρατήσῃ ὁ νοῦς τὴν ἐργασίαν αὐτὴν τῆς μνήμης τοῦ Θεοῦ, ὁδηγεῖται συντόμως εἰς τὴν ἀκτημοσύνην καὶ συντελεῖ εἰς τὴν φιλοπονίαν, ἡ ὁποία εἶναι ὁ οἶκος τῶν ἀρετῶν. Τὸ «παραστήσατε τὰ μέλη ὑμῶν δοῦλα τῇ δικαιοσύνῃ εἰς ἁγιασμὸν»(( Ῥωμ. 6, 19.)) σημαίνει ὅλα τὰ μέλη, σωματικὰ καὶ ψυχικά. Αὐτὰ εἶναι αἱ αἰσθήσεις αἱ ὁποῖαι αἰχμαλωτίζουν τὰ αἴτια τῆς ἁμαρτίας. Ὅταν θυσιάσωμεν διὰ τῆς «ἀκτημοσύνης» τὸν πλατυσμόν, τότε ὁ νοῦς ὑποτάσσει τὰς αἰσθήσεις εἰς τὴν κατὰ φύσιν λειτουργίαν, καὶ ἡ θεία χάρις ἐμφανίζεται καὶ παρηγορεῖ· «ψυχὴ γὰρ ἡ κατέχουσα τὸν φόβον τοῦ Θεοῦ, οὐ φοβεῖται ἔκ τινος βλάπτοντος αὐτὴν σωματικῶς»(( Ἀββᾶ Ἰσαάκ, Λόγος Δ΄, Ἀσκητικός.)). Ἀποτελεῖ ἀπαράβατον πλέον κανόνα ἡ ἀποφυγὴ τῶν αἰτίων, τὰ ὁποῖα παρασύρουν εἰς τὴν ἔνοχον ζωήν. Διὰ τοῦτο ὁ προγραμματισμὸς εἰς τὴν ζωὴν κάθε ἀνθρώπου εἶναι ἀπαραίτητος. Εἰς τὰς σωματικὰς αἰσθήσεις αἴτια αἰχμαλωσίας εἶναι τὰ πράγματα καὶ αἱ ὕλαι, εἰς τὸν νοῦν τὰ αἴτια τοῦ σκορπισμοῦ του εἶναι τὰ ποικίλα νοήματα. Ἀκτημοσύνη καὶ λιτότης πρέπει νὰ χαρακτηρίζῃ τὴν ζωήν μας διότι ἀπὸ αὐτὰς γενᾶται ἡ φιλοπονία, ἡ προσευχὴ καὶ ἡ μελέτη ἀγαθῶν νοημάτων. Διαπίστωσιν τῶν λεγομένων ἀποτελεῖ ὁ λόγος τοῦ μεγάλου Πατρός μας Διαδόχου ἐπισκόπου Φωτικῆς· «ψυχὴ μὴ τῶν κοσμικῶν ἀπαλλαγεῖσα φροντίδων, οὔτε τὸν Θεὸν ἀγαπήσει γνησίως, οὔτε τὸν διάβολον βδελύξεται ἀξίως»(( Διαδόχου Φωτικῆς, Λόγος πΗ΄, Ἀσκητικὸς.)). Ἡ ἐκκίνησις αὐτὴ τὴν ὁποίαν περιγράφομεν ἀποτελεῖ τὴν πρακτικὴν μέθοδον κατὰ τὴν διδασκαλίαν τῶν Πατέρων μας καὶ προηγεῖται πάντοτε τῆς θεωρητικῆς, ἡ ὁποία γεννᾶται ἀπὸ αὐτήν. Ἡ σωματικὴ ἐργασία τῆς τηρήσεως τῶν ἐντολῶν, «ἡ πρακτικὴ» εὑρίσκεται εἰς τὰ σωματικὰ ἔργα, νηστεία, ἀγρυπνία, προσευχή, ὑποταγή, ταπείνωσις, ἀνεξικακία, ἀλληλεγγύη καὶ ἐν γένει εἰς ἕκαστον εἶδος κακοπαθείας, ἡ ὁποία ἀπαρτίζει τὸν σταυρόν. Ἐὰν χάριτι Χριστοῦ, κάποιος φυλάξῃ αὐτά, ἀνασύρεται ἐκ τῆς παρὰ φύσιν ζωῆς τοῦ παρὰ λόγου, τῆς ἐλλείψεως καὶ τῆς ὑπερβολῆς καὶ τοποθετεῖται εἰς τὴν ἔλλογον θέσιν τὴν λεγομένην «καθαρτικήν». Ἐδῶ παύουν τὰ πάθη νὰ αἰχμαλωτίζουν τὰς αἰσθήσεις καὶ λαμβάνει θέσιν
