Ίδρυση: 11ος αιώνας
Ιδρυτής: Όσιος Κουτλουμούσης
Εορτάζει: 6 Αυγούστου
Bιβλιοθήκη: 756 χειρόγραφα
Συλλογή: Εικονοφυλάκιο παλαιών φορητών εικόνων.
Μονή Κουτλουμουσίου (ελληνική, κοινόβια Μονή, γιορτάζει τη Μεταμόρφωση του Σωτήρος στις 6 Αυγούστου).
Η Μονή βρίσκεται κοντά στις Καρυές σε υψόμετρο 340 μέτρων και κατοικείται από Έλληνες μοναχούς με ηγούμενο το γέροντα Χριστόδουλο. Η ετυμολογία της ονομασίας που έχει η Μονή είναι άγνωστη. Κατά την παράδοση η Μονή ιδρύθηκε από τον όσιο Κουτλουμούση, άγνωστο όμως το πότε.
Πολλοί ερευνητές αποδίδουν την ονομασία της σε ιδρυτές Τούρκους ή ’ραβες που ασπάστηκαν το χριστιανισμό και ήλθαν να μονάσουν στον Αγιον Όρος. Η αρχαιότερη βέβαιη μαρτυρία για τη Μονή και την ύπαρξή της είναι του 1169 με ηγούμενο τον ιερομόναχο Ησαϊα, πιθανότατα όμως η Μονή να υπήρχε ήδη από τον 11ο αιώνα. Το 1287 παραχωρήθηκε στη Μονή η ερειπωμένη Μονή Σταυρονικήτα, το1329 η Μονή του Αναπαυσά, το 1334 η Μονή του Φιλαδέλφου και το 1338 το κτήμα Ελεούσας στις Σέρρες. Το 1393 η Μονή ανακηρύχθηκε σε πατριαρχική από τον πατριάρχη Αντώνιο. Το 1386 παραχωρήθηκε στη Μονή το κελί του Ισιδώρου στις Καρυές, το 1387 το κελί του προφήτη Ηλία, το 1398 το μονύδριο του Σωτήρος Χριστού στις Καρυές και το 1428 η Μονή του Αλυπίου, η οποία έκτοτε αναφέρεται ως κελί με το όνομα ’γιοι Απόστολοι. Από το 1856 μέχρι σήμερα ακολουθεί τον κοινοβιακό τρόπο ζωής. Το καθολικό που υπάρχει στη Μονή, θεμελιωμένο πάνω σε κορμούς δέντρων εξαιτίας της αστάθειας του εδάφους, τοιχογραφήθηκε το 1540 από άγνωστους ζωγράφους της Κρητικής σχολής, εκτός από το νάρθηκα. Η βιβλιοθήκη έχει περίπου 756 χειρόγραφα και στο ίδιο διαμέρισμα βρίσκεται το ιστορικό αρχείο και το προσωρινό εικονοφυλάκιο με τιςπαλαιότερες φορητές εικόνες. Εξαρτήματα: Από τα σπουδαιότερα εξαρτήματα στη Μονή είναι η ιδιόρρυθμη Σκήτη του Αγίου Παντελεήμονος, η οποία συστάθηκε γύρω στο 1785 και διαθέτει ιδιαίτερη βιβλιοθήκη χειρογράφων. Το κυριακό είναι κτίσμα του 1790 και γύρω από αυτό βρίσκονται οι 20 περίπου καλύβες της σκήτης. Η Μονή έχει ακόμη 16 κελιά και ο συνολικός αριθμός των μοναχών σήμερα φτάνει τους 45.
